Een waar kermisvermaak: de (elektrische) roltrap

Een van de bijzondere toepassingen in de beginjaren van de elektriciteit was zonder twijfel de roltrap.

Door JAN LIBBENGA

De Amerikaanse industrieel Elisha Otis geldt een beetje als de Edison van het personenvervoer. Hij vond in de negentiende eeuw de veiligheidslift uit. Deze had een valbeveiliging waar de kooi aan bleef hangen als de kabel mocht breken.

Voor de geschiedenis van de roltrap moeten we terug naar 1859 toen er een patent verscheen voor een draaibare trap die nog stoom liep. Deze roltrap is er overigens nooit gekomen. In 1910 en 1911 wist Otis verschillende te bemachtigen en werd het bedrijf de dominante fabrikant van roltrappen. Dat is het nog altijd het geval.

Nederland maakte er in 1926 kennis mee bij de opening van het gebouw van warenhuis De Bijenkorf aan de Grote Marktstraat in Den Haag. De roltrap werd geïnstalleerd door de firma Fred. Stieltjes uit Amsterdam-Noord, toen de vertegenwoordiger in Nederland van Otis.

Op 20 maart 1926 meldde de Bijenkorf in een grote advertentie: 'Voor de communicatie tusschen de vijf étages dienen vier ruime personenliften en vier goederenliften, een roltrap (escalier roulant), de eerste in ons land, is in staat 4000 personen per uur te vervoeren.'

De roltrap werd in de begintijd gezien als een soort kermisvermaak. Personeelsleden, die deze trap bewaakten, bemoedigden volgens het Algemeen Dagblad angstige juffrouwen, 'die op het laatst aarzelen, en den druk van heel het wachtende gedrang op zich dreigen te krijgen, en rapen kleine kinderen er boven af op het moment, waar de beweging in rust overgaat. Er zijn er die bij herhaling zich naar boven laten brengen, alsof het een lachhuisritje betreft.'

Niet iedereen durfde. Er kwam zelfs een apart woord voor roltrapangst: escalafobie. Maar de roltrap zou niet meer weggaan. Die werd alomtegenwoordig.

De Rotterdamse Bijenkorf kreeg in 1930 roltrappen en in 1936 was de Hema in Amsterdam aan de beurt, een jaar eerder dan de Amsterdamse Bijenkorf.

Roltrappen zijn overigens energieverkwisters pur sang. Toch geeft BREEAM-NL credits voor enerziezuinige roltrappen. Een roltrap is zuinig als de door de trap verbruikte draaistroom niet meer dan 15 mA per kg. tillast bedraagt.

Meer lezen over de electriciteitsgeschiedenis in het boek Stroomopwaarts.